G05B - Regelsystemen in het algemeen; functionele elementen van dergelijke systemen; bewakingvoorzieningen of testvoorzieningen voor dergelijke systemen of elementen
(fluïdumdrukaandrijvers of systemen die werken door middel van fluïda in het algemeen F15B; kleppen op zich F16K; alleen gekenmerkt door mechanische kenmerken G05G; zie voor tastelementen de toepasselijke subklassen, bijv. G12B of de subklassen van G01 of H01; zie voor corrigeereenheden de toepasselijke subklassen, bijv. H02K)
Aantekeningen
(1) Deze subklasse dekt kenmerken van regelsystemen of regelelementen voor de regeling van specifieke variabelen, die duidelijk meer algemeen toepasbaar zijn. (2) Deze subklasse dekt geen: (a) systemen voor het regelen van niet-elektrische variabelen in het algemeen, welke vallen onder subklasse G05D; [7] (b) systemen voor het regelen van elektrische of magnetische variabelen in het algemeen, welke vallen onder subklasse G05F; [7] © speciaal aangepaste systemen voor het regelen van specifieke machines of apparatuur die valt onder één andere subklasse, welke worden geklasseerd in de relevante subklasse voor dergelijke machines of apparatuur, mits er een specifieke voorziening is voor regelingen die relevant zijn voor de specifieke toepassing. In andere gevallen wordt geklasseerd in de meest toepasselijke plaats in deze subklasse. [7,19] (3) In deze subklasse worden de volgende termen of uitdrukkingen gebruikt met de aangegeven betekenissen: - “automatische regelaar” betekent een systeem, circuit of inrichting waarin een signaal uit het detectie-element wordt vergeleken met een signaal dat de gewenste waarde voorstelt en dat zodanig werkt dat de afwijking wordt verkleind. De automatische regelaar omvat in het algemeen niet het gevoelige element, d.w.z. het element dat de waarde meet van de te corrigeren conditie, of het corrigeerelement, d.w.z. het element dat de te corrigeren conditie verstelt; - “elektrisch” omvat “elektromechanisch”, “elektro-hydraulisch” of “elektro-pneumatisch”. (4) In deze subklasse worden details van specifieke regelsystemen geklasseerd in de groep die relevant is voor het systeem, voor zover niet elders ondergebracht. Deze Aantekeningen omvatten een lijst van plaatsen binnen de IPC waar een speciale voorzieningen bestaat van het soort dat wordt bedoeld in Aantekening (2)© hierboven; waar een dergelijke voorzieningen algemeen van aard is, staan de plaatsen onder de kop “Algemene referenties”; waar de voorziening betrekking heeft op programmaregeling, staan de plaatsen onder de kop “Plaatsen met betrekking tot groep G05B 19\5”. [7] Algemene referenties [7] A01K 73\5 Spreiden of positioneren van sleepnetten voor de visserij [7] A61G 13\5, A61G 15\5 Verstelbare operatietafels, operatiestoelen of tandartsstoelen [7] B01D 3\5 Destilleren [7] B01D 24\5, B01D 29\5, B01D 37\5, B01D 46\5 Filtreren [7] B01D 53\5 Scheiden van gassen of dampen door gasanalyse-apparatuur [7] B01D 61\5 Scheiden waarbij gebruik wordt gemaakt van semipermeabele membranen [7] B01J 4\5 Toevoer of afvoer in chemische of fysische processen [7] B01J 38\5 Zuurstofgehalte in oxidatiegas voor het regenereren of reactiveren van katalysatoren [7] B01J 47\5 Ionen-uitwisselingsprocessen [7] B05B 12\5 Afgifte in sproeisystemen [7] B21B 37\5, B21B 39\5 Metaalwalsmolens [7] B21K 31\5 Positioneren van gereedschapsdragers voor het smeden, persen of uitsmeden [7] B22D 11\5 Continugieten van metalen [7] B22D 13\5 Centrifugaal-gieten van metalen [7] B22D 17\5 Spuitgieten of injectiespuitgieten van metalen [7] B22D 18\5 Drukgieten of vacuümgieten van metalen [7] B22D 46\5 Gieten van metalen in het algemeen [7] B23B 39\5 Positioneren van gereedschap of werk voor het boren en dergelijke [7] B23D 36\5 Machines voor het knippen of soortgelijk snijden van uitgangsmaterialen, waarbij dat zich anders voortbeweegt dan in de richting van de snede [7] B23Q 5\5 Aandrijfmechanismen of toevoermechanismen van machinegereedschap [7] B23Q 15\5 Toevoerbeweging, snijsnelheid of positie van machinegereedschap [7] B23Q 35\5 Kopiëren vanaf een patroon of een moedermodel voor machinegereedschap [7] B24B 47\5 Positie van slijpgereedschap of schuurgereedschap, of werk [7] B25J 13\5 Robots [7] B26D 5\5 Positie van snijmiddelen in snijmachines [7] B29C 39\5 tot B29C 51\5 Vormtechnieken voor plastische substanties [7] B30B 15\5, B30B 15\5 Persen [7] B41B 27\5 Zetmachines [7] B41F 33\5 Drukmachines of drukpersen [7] B41J 11\5 Toevoeren van vellen of banen in typemachines [7] B41L 39\5 Apparatuur of inrichtingen voor het vermenigvuldigen, dupliceren of drukken voor commerciële doeleinden [7] B41L 47\5 Adresseermachines [7] B60G 17\5 tot B60G 21\5 Voertuigophanging [7] B60T 7\5 tot B60T 15\5 Voertuigremmen [7] B65B 57\5 Machines voor het verpakken [7] B65G 43\5 Transporteurs [7] E02F 3\5 Volgorde van aandrijfbedieningen voor baggeren of grondverzet [7] E21B 44\5 Grondboorbewerkingen [7] F01K 1\5, F01K 1\5 Stoomaccumulatoren [7] F01K 3\5, F01K 7\5, F01K 13\5 Stoommachine-installaties [7] F02C 7\5 Luchtinlaten voor gasturbine-installaties of straalvoortstuwingsinstallaties [7,9] F02C 9\5 Gasturbine-installaties; Brandstoftoevoer in straalvoortstuwingsinstallaties met ontluchting [7] F02D Verbrandingsmotoren [7] F02K 1\5, F02K 1\5 Straalpijpen of straalsproeiers in straalvoortstuwingsinstallaties [7] F02K 7\5 tot F02K 9\5 Straalvoortstuwings-installaties [7] F04B 1\5, F04B 27\5, F04B 49\5 Verdringermachines [7] F04D 15\5, F04D 27\5 Niet-verdringerpompen, niet-verdringerpompinstallaties of niet-verdringerpompsystemen [7] F16D 43\5, F16D 48\5 Aandrijfkoppelingen [7] F16F 15\5 Onderdrukken van trillingen waarbij gebruik wordt gemaakt van fluïdummiddelen [7,9] F16H 59\5 tot F16H 63\5 Overbrengingen of drijfwerken [7] F22B 35\5 Stoomketels [7] F23G 5\5 Verbranden van afval [7] F23N Verbranding in verbrandingsapparatuur [7] F24B 1\5 Verbranding in open vuren waarbij gebruik wordt gemaakt van vaste brandstof [7,9] F24S Zonnewarmte [7,18] F26B 25\5 Droogprocessen van vaste materialen of objecten [7] F28B 11\5 Stoomcondensors of dampcondensors [7] F28D 15\5 Warmte-uitwisselingsapparatuur waarbij het warmte-overdragende tussenmedium in gesloten buizen in of door leidingwanden stroomt, waarin het medium condenseert en verdampt [7] F28F 27\5 Warmte-uitwisselingsapparatuur of warmte-overdrachtsapparatuur in het algemeen [7] G06F 11\5 Computers [7] G08G Verkeer [7] G09G Weergeefinrichtingen waarbij gebruik wordt gemaakt van statische middelen voor het presenteren van variabele informatie [7] G11B 15\5, G11B 19\5 Aandrijven, starten of stoppen van registratiedragers [7] G21C 7\5 Kernreactie [7] G21D 3\5 Kernenergiecentrale [7] H01J 37\5 Elektronenbundelbuizen of ionenbundelbuizen die worden gebruikt voor plaatselijke behandeling van objecten [7,9] H02P Elektromotoren, elektrische generatoren of dynamo-elektrische omvormers [7] Plaatsen met betrekking tot groep G05B 19\5 (programmaregelsystemen) [7,9] A61J 7\5 Geprogrammeerde medicijnafgiftemiddelen [7] A61L 2\5 Diesinfectie of sterilisatie [7] A61N 1\5 Hartpacemakers [7] A63H 17\5 Stuurmechanismen voor speelgoedvoertuigen [7,9] B04B 13\5 Centrifuges [7] B21B 37\5 Dikte van werk dat is geproduceerd door metaalwalsmolens [7] B21D 7\5 Buigen van metalen staven, profielen of buizen [7] B23B 39\5, B23B 39\5 Boormachines en dergelijke [7] B23H 7\5 Elektrische ontlading of elektrochemische bewerking [7] B23P 21\5 Samenbouwen van delen voor het samenstellen van eenheden [7] B24B 51\5 Reeksen afzonderlijke stappen bij het slijpen of schuren van een werkstuk [7] B25J 9\5 Robots [7] B30B 15\5 Persen [7] B41F 33\5 Volgorde van bewerkingen in drukmachines of drukpersen [7] B41J 11\5 Toevoeren van vellen of banen in typemachines [7] B41L 39\5 Volgorde van bewerkingen in apparatuur of inrichtingen voor het vermenigvuldigen, dupliceren of drukken voor commerciële doeleinden [7] B41L 47\5 Selecteren van af te drukken tekst of afbeelding in adresseermachines [7] B60L 15\5 Tractiemotorsnelheid van elektrisch voortbewogen voertuigen [7] B65H 31\5 Stapelen van artikelen [7] B66C 13\5, B66C 23\5 Kraanaandrijvingen [7] B67D 7\5 Afgeven, afleveren of doorvoeren van vloeistoffen [7,10] D05B 19\5, D05B 21\5 Naaimachines [7] D05C 5\5 Borduurmachines [7] D06F 33\5 Bewerkingen in wasmachines [7] F02D 27\5, F02D 28\5 Verbrandingsmotoren [7] F02D 41\5 Toevoeren van een brandbaar mengsel of de bestanddelen daarvan aan verbrandingsmotoren [7] F15B 21\5 Fluïdumdrukaandrijfsystemen [7] F23N 5\5, F23N 5\5 Verbranding in verbrandingsapparatuur [7] G01G 19\5 Weegapparatuur [7] G04C 23\5, G04C 23\5 Elektromechanische klokken of horloges [7] G06C 21\5 Mechanisch werkende digitale computers [7] G06F 9\5 Regeleenheden voor elektrische digitale gegevensverwerking [7] G06F 13\5 Randinrichtingen voor elektrische digitale gegevensverwerking [7] G06F 15\5 Elektrisch werkende digitale computers [7] G06G 7\5 Elektrisch of magnetisch werkende analoge computers [7] G09B 7\5, G09B 7\5, G09B 7\5 Elektrisch bediende leerapparatuur of leerinrichtingen [7] H01H 43\5 Elektrische schakelaars [7] H01J 37\5 Elektronenbundelbuizen of ionenbundelbuizen die worden gebruikt voor plaatselijke behandeling van objecten [7,9] H03K 17\5 Elektronisch schakelen of poorten [7] H04Q 3\5 Selectievoorzieningen in elektrische communicatietechniek [7,9]
G05B 1/00
Vergelijkingselementen, d.w.z. elementen voor het direct of indirect veroorzaken van een vergelijking tussen een gewenste waarde en bestaande of verwachte waarden (vergelijken van de fase of frequentie van twee elektrische signalen H03D 13\5)
G05B 1/01
elektrisch [2]
G05B 1/02
voor het vergelijken van analoge signalen [2]
G05B 1/03
voor het vergelijken van digitale signalen [2]
G05B 1/04
waarbij de positie van de wijzer van een meetinstrument wordt afgetast
G05B 1/06
met continue aftasting
G05B 1/08
met stapsgewijze aftasting
G05B 1/11
met een fluïdum [2]
G05B 5/00
Evenwicht-werende voorzieningen
G05B 5/01
elektrisch
G05B 5/04
met een fluïdum [2]
G05B 6/00
Inwendige terugkoppelvoorzieningen voor het verkrijgen van specifieke karakteristieken, bijv. proportioneel, integraal of differentieel (bij automatische regelaars G05B 11\5)
G05B 6/02
elektrisch
G05B 6/05
met een fluïdum [2]
G05B 7/00
Voorzieningen voor het verkrijgen van een vloeiende aangrijping of ontkoppeling van een automatische regeling
G05B 7/02
elektrisch [2]
G05B 7/04
met een fluïdum [2]
G05B 9/00
Veiligheidsvoorzieningen G05B 7\5 heeft voorrang; veiligheidsvoorzieningen in programmaregelsystemen G05B 19\5 of G05B 19\5; veiligheidskleppen F16K 17\5; noodveiligheidscircuitvoorzieningen in het algemeen H02H)
G05B 9/02
elektrisch
G05B 9/03
met een lus met meerdere kanalen, d.w.z. redundantieregelsystemen [2]
G05B 9/05
met een fluïdum [2]
G05B 11/00
Automatische regelaars G05B 13\5 heeft voorrang)
G05B 11/01
elektrisch
G05B 11/06
waarin het uitgangssignaal een continue functie van de afwijking van de gewenste waarde voorstelt, d.w.z. continue regelaars G05B 11\5 heeft voorrang)
G05B 11/10
waarbij het verzonden signaal gelijkstroom is
G05B 11/12
waarbij het verzonden signaal is gemoduleerd op een wisselstroomdrager
G05B 11/14
waarin het uitgangssignaal een discontinue functie van de afwijking van de gewenste waarde voorstelt, d.w.z. discontinue regelaars G05B 11\5 heeft voorrang)
G05B 11/16
Tweetrapsregelaars, bijv. met aan/uitwerking
G05B 11/18
Meertrapsregelaars
G05B 11/26
waarin het uitgangssignaal een puls-reeks is
G05B 11/28
gebruikmakend van puls-hoogtemodulatie; gebruikmakend van puls-duurmodulatie
G05B 11/30
gebruikmakend van pulsfrequentiemodulatie
G05B 11/32
met invoeren van meer dan één tastelement; met uitvoeren naar meer dan één corrigeerelement
G05B 11/36
met een voorziening voor het verkrijgen van specifieke karakteristieken, bijv. proportioneel, integraal of differentieel
G05B 11/38
voor het verkrijgen van een proportionele karakteristiek
G05B 11/40
voor het verkrijgen van een integrale karakteristiek
G05B 11/42
voor het verkrijgen van een karakteristiek die zowel proportioneel als tijdafhankelijk is, bijv. een PI-regelaar of PID-regelaar
G05B 11/44
alleen pneumatisch
G05B 11/46
zonder hulpvermogen
G05B 11/48
met hulpvermogen
G05B 11/50
waarin het uitgangssignaal een continue functie van de afwijking van de gewenste waarde voorstelt, d.w.z. continue regelaars
G05B 11/52
waarin het uitgangssignaal een discontinue functie van de afwijking van de gewenste waarde voorstelt, d.w.z. discontinue regelaars
G05B 11/54
Tweetrapsregelaars, bijv. met aan/uitwerking
G05B 11/56
Meertrapsregelaars
G05B 11/58
met invoeren van meer dan één tastelement; met uitvoeren naar meer dan één corrigeerelement
G05B 11/60
alleen hydraulisch
G05B 13/00
Adaptieve regelsystemen, d.w.z. systemen die zichzelf automatisch verstellen voor een werking die optimaal overeenstemt met een vooraf benoemde eis G05B 19\5 heeft voorrang; details van de computer G06F 15\5) [3]
G05B 13/02
elektrisch
G05B 13/04
waarbij sprake is van het gebruik van modellen of simulatoren [3]
G05B 15/00
Systemen die worden geregeld door een computer G05B 13\5 en G05B 19\5 hebben voorrang; automatische regelaars met specifieke karakteristieken G05B 11\5; computers op zich G06) [3]
G05B 15/02
elektrisch
G05B 17/00
Systemen waarbij sprake is van modellen of simulatoren van genoemde systemen G05B 13\5, G05B 15\5 en G05B 19\5 hebben voorrang; analoge computers voor specifieke processen, systemen of inrichtingen, bijv. simulatoren, G06G 7\5) [3]
G05B 17/02
elektrisch
G05B 19/00
Programmaregelsystemen (zie voor specifieke toepassingen de relevante plaatsen, bijv. A47L 15\5; klokken met daaraan vastgemaakte of ingebouwde middelen die een inrichting bedienen op een vooraf gekozen tijdsinterval G04C 23\5; markeren of aftasten van registratiedragers met digitale informatie G06K; informatieopslag G11; tijdschakelaars of tijdprogramma-schakelaars die automatisch stoppen nadat het programma is doorlopen H01H 43\5)
G05B 19/02
elektrisch
G05B 19/04
Andere programmaregelingen dan numerieke regelingen, d.w.z. in volgregelaars of logische regelaars G05B 19\5 heeft voorrang; numerieke regelingen G05B 19\5)
G05B 19/042
gebruikmakend van digitale processoren G05B 19\5 heeft voorrang) [6]
G05B 19/045
gebruikmakend van logische machines die alleen bestaan uit een geheugen of een programmeerbare logische inrichting die de logica voor de geregelde machine bevat, en waarin de toestand van de uitvoeren afhankelijk is van de toestand van de invoeren of van een deel van de eigen uitvoertoestanden, bijv. binaire beslissingsregelaars of eindige-toestandsregelaars [6]
G05B 19/048
Bewaken; Beveiligen [6]
G05B 19/05
Programmeerbare logische regelaars, bijv. het nabootsen van logische onderlinge verbindingen van signalen in overeenstemming met ladderdiagrammen of functietabellen [5]
G05B 19/06
gebruikmakend van nokken, schijven, stangen, trommels of dergelijke (mechanische programmaregelapparatuur G05G 21\5)
G05B 19/07
waarbij het programma is gedefinieerd in het vaste verband van elektrische elementen, bijv. potentiometers, tellers of transistors [6]
G05B 19/08
gebruikmakend van schakelborden, kruisstangverdelers, matrixschakelaars en dergelijke
G05B 19/10
gebruikmakend van selectieschakelaars
G05B 19/12
gebruikmakend van registratiedragers
G05B 19/14
gebruikmakend van ponskaarten of ponsbanden
G05B 19/16
gebruikmakend van magnetische registratiedragers
G05B 19/18
Numeriek regelen (NC), d.w.z. automatisch bediende machines, in het bijzonder machinegereedschap, bijv. in een fabricage-omgeving, voor het uitvoeren van positionering, beweging of gecoördineerde bewerkingen door middel van programmagegevens in numerieke vorm G05B 19\5 heeft voorrang) [6]
G05B 19/19
gekenmerkt door positieregelsystemen of profielregelsystemen, bijv. voor het regelen van de positie van een geprogrammeerd punt ten opzichte van een ander of voor het regelen van de beweging langs een geprogrammeerde continue baan [3,6]
Aantekening
In deze groep wordt het meetsysteem voor een as gebruikt voor het meten van de verplaatsing langs die as. Deze meting wordt gebruikt als positieterugkoppeling in het servoregelsysteem. [6]
G05B 19/21
gebruikmakend van een incrementele digitale meetinrichting [3]
G05B 19/23
voor het regelen van punt tot punt [3]
G05B 19/25
voor het regelen van een continue baan [3]
G05B 19/27
gebruikmakend van een absolute digitale meetinrichting [3]
G05B 19/29
voor het regelen van punt tot punt [3]
G05B 19/31
voor het regelen van een continue baan [3]
G05B 19/33
gebruikmakend van een analoge meetinrichting [3]
G05B 19/35
voor het regelen van punt tot punt [3]
G05B 19/37
voor het regelen van een continue baan [3]
G05B 19/40
Open lus-systemen, bijv. gebruikmakend van een stappenmotor [3]
G05B 19/401
gekenmerkt door regelvoorzieningen voor het meten, bijv. het ijken en starten, of voor het meten van een werkstuk voor de bewerking G05B 19\5 heeft voorrang) [6]
G05B 19/402
gekenmerkt door regelvoorzieningen voor het positioneren, bijv. het centreren van een gereedschap ten opzichte van een gat in het werkstuk, van extra detectiemiddelen voor het corrigeren van de positie G05B 19\5 heeft voorrang) [6]
G05B 19/406
gekenmerkt door de bewaking of de veiligheid G05B 19\5 heeft voorrang) [6]
G05B 19/4061
Vermijden van een botsing of van niet-toegestane zones [6]
G05B 19/4062
Bewaken van de servolus, bijv. overbelasting van een servomotor of verlies van terugkoppeling of referentie [6]
G05B 19/4063
Bewaken van een algemeen regelsysteem G05B 19\5 heeft voorrang) [6]
G05B 19/4065
Bewaken van de breuk, levensduur of conditie van gereedschap [6]
G05B 19/4067
Herstellen van gegevens of de positie na stroomuitval of een andere onderbreking [6]
G05B 19/4068
Verifiëren van een deelprogramma op het scherm, door tekenmiddelen of soortgelijke middelen [6]
G05B 19/4069
Nabootsen van een bewerkingsproces op het scherm G05B 19\5 heeft voorrang) [6]
G05B 19/408
gekenmerkt door de gegevensverwerking of gegevensopmaak, bijv. het aflezen, tijdelijk opslaan of omzetten van gegevens [6]
G05B 19/4093
gekenmerkt door deelprogrammering, bijv. het inbrengen van geometrische informatie afkomstig van een technische tekening en het combineren hiervan met bewerkingsinformatie en materiaalinformatie voor het verkrijgen van regelinformatie in de vorm van een deelprogramma voor de NC-machine [6]
G05B 19/4099
Bewerken van een oppervlak of kromming of het maken van 3D-objecten, bijv. desktop manufacturing [6]
G05B 19/4103
Digitale interpolatie [6]
G05B 19/4105
Analoge interpolatie [6]
G05B 19/414
Opbouw van het regelsysteem, bijv. gemeenschappelijke regelsystemen of multiprocessorsystemen, interface naar een servosysteem of programmeerbare interface-regelaars [6]
G05B 19/4155
gekenmerkt door de programma-uitvoering, d.w.z. het uitvoeren van deelprogramma's of de machinefunctie, bijv. het selecteren van een programma [6]
G05B 19/416
gekenmerkt door het regelen van de snelheid, versnelling of vertraging G05B 19\5 heeft voorrang) [6]
G05B 19/418
Totale fabrieksregelingen, d.w.z. het centraal regelen van meerdere machines, bijv. directe of verspreide numerieke regelingen (DNC), flexibele fabricagesystemen (FMS), geïntegreerde fabricagesystemen (IMS) of computer-geïntegreerde fabricage (CIM) [6]
G05B 19/42
Opneemsystemen en afspeelsystemen, d.w.z. waarin het programma wordt opgenomen uit een bewerkingscyclus, bijv. waarbij de bewerkingscyclus handmatig wordt geregeld, waarna deze opname op dezelfde machine wordt afgespeeld
G05B 19/421
Leren van opeenvolgende posities door mechanische middelen, bijv. mechanisch-gekoppelde handwielen voor het positioneren van een gereedschapskop of een eind effector G05B 19\5 heeft voorrang) [6]
G05B 19/423
Leren van opeenvolgende posities door doorlopen, d.w.z. waarbij de gereedschapskop of de eind effector direct wordt vastgegrepen en geleid, met of zonder servohulp, langs een te volgen pad [6]
G05B 19/425
Leren van opeenvolgende posities door numeriek regelen, d.w.z. waarbij opdrachten worden ingegeven voor het regelen van de positioneerservo van de gereedschapskop of de eind effector [6]
G05B 19/427
Leren van opeenvolgende posities door het opsporen van de positie van een joystick of handgreep voor het regelen van de positioneerservo van de gereedschapskop, master-slave regeling G05B 19\5 heeft voorrang) [6]
G05B 19/43
met een fluïdum [3]
G05B 19/44
pneumatisch [3]
G05B 19/46
hydraulisch [3]
G05B 21/00
Systemen waarbij sprake is van sampling van de geregelde variabele G05B 13\5 tot G05B 19\5 hebben voorrang; zendsystemen voor gemeten waarden G08C; elektronisch schakelen of poorten H03K 17\5)
G05B 21/02
elektrisch
G05B 23/00
Testen of bewaken van regelsystemen of delen daarvan (bewaken van programmaregelsystemen G05B 19\5 of G05B 19\5)
G05B 23/02
Elektrisch testen of bewaken
G05B 24/00
Niet elders ondergebrachte automatische open lus-regelsystemen [2]
G05B 24/02
elektrisch [2]
G05B 24/04
met een fluïdum [2]
G05B 99/00
Onderwerpen voor zover niet vallend onder andere groepen in deze subklasse [8]